نقش امام صادق علیه السلام در
تربیت محدثین و تدوین حدیث
مقدمه
پیشواى ششم حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ هجرت در شهر مدینه منوره دنیا را به ولادت خود منور فرمود. پدرش امام پنجم؛ امام محمد باقر علیه السلام و مادرش فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابى بکر بود. آن امام همام شصت و پنج سال در دنیا عمر کرد و در سال ۱۴۸ هجرت در ۲۵ ماه رجب رحلت فرمود و در قبرستان تاریخى «بقیع» در مدینه مدفون گردید، مدت امامت ایشان ۳۴ سال بود.
در زمان حیات آن بزرگوار بنى‌امیه در حال اضمحلال بود و شاهان آن از جامعه بی‌خبر و فقط به فکر ابقاء خود بودند، از آن طرف بنى‌عباس به فکر رسیدن به خلافت بودند و تمام همّ و غمشان بر کوبیدن بنى‌امیه و روى کار آمدن خود بود و از جریان جامعه بی‌خبر بودند. این امر به امام صادق علیه السلام مجال داد که بدون مزاحم قیام علمى خود را شروع کند و علوم اسلامى را بیان دارد و محدثان و علماى دین را تربیت کند و نویسندگان را به تألیف حدیث و درس‌هاى خود که در مسجدالنبى تشکیل می‌شد وا دارد. این مقاله ترکیبى است از تربیت محدثین و تدوین حدیث که توسط آن بزرگوار انجام شده و جهان اسلامى را با علوم اسلامى پر کرده است.مرحوم محقق حلى صاحب شرایع در کتاب معتبر (مقدمه معتبر) فرموده: از جواب‌ها و فرمایشات امام صادق علیه السلام چهار صد کتاب نوشته شد که آنها را «اصول» نامیدند.
امام صادق علیه السلام براى این کار از سه راه وارد شد؛
۱- تشکیل جلسات درس که در مسجد رسول خدا صلّی الله علیه و آله تشکیل می‌شد و ورود به آن براى همه، اعم از شیعه و اهل سنّت و غیر آنان آزاد بود.
۲- تشکیل مجالس خصوصى که اغلب در منزل آن حضرت انجام می‌گرفت و فقط اشخاص خاص در آن شرکت می‌کردند.
۳- تربیت شاگردان بحاث و مُبلغ، امثال هشام بن حکم و مؤمن طاق (ابوجعفر احول) و دیگران که همه جا تبلیغ می‌کردند و بدعت گزاران و مدعیان زعامت دینى از دستشان خواب راحت نداشتند.
شیخ مفید (رحمة الله) که از علمای شیعه و از ارکان فقه و کلام است در کتاب ارشاد می‌نویسد: «مردم از شهرها به خدمت امام صادق علیه السلام می‌آمدند و کسب علم می‌کردند، شهرت آن حضرت به همه جا رسید، از هیچ یک از اهل‌بیت علیهم السلام مانند آن حضرت از علوم و آثار نقل نشده است.»
ارباب حدیث نام راویان موثق را که از سوى حضرت نقل حدیث کرده‌اند به چهار هزار نفر رسانده‌اند که همه با اختلاف آراء و نظراتى که داشتند از آن حضرت نقل روایت کرده‌اند، عین عبارت ارشاد چنین است:
«و نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الرکبان وانتشر ذکره فى البلدان و لم ینقل عن احد من اهل بیته… ما نقل عنه… ولانقلوا عنه کما نقلوا عن ابى عبدالله(علیه السلام) فان اصحاب الحدیث قدجمعوا اسماء الرواة عنه من الثقات على اختلافهم فى الاراء و المقالات فکانوا اربعه الاف رجل.»
ابوالعباس نجاشى در کتاب رجال خود معروف به «رجال النجاشى» در شرح حال حسن بن على بن زیاد الوشا، از احمدبن عیساى اشعرى نقل کرده، گوید: «من در طلب علم حدیث به کوفه رفتم و در آنجا به خدمت حسن بن على وشا رسیدم که از اصحاب امام رضا علیه السلام بود، و به او گفتم: کتاب علاء بن زرین و ابان بن عثمان احمر را به من بدهید تا از روى آنها نسخه بردارى کنم؛ او آن دو کتاب را من داد، گفتم: اجازه روایت نیز بدهید. فرمود: خدا تو را رحمت کند، چقدر عجله دارى ببر بنویس؛ سپس بیا براى من بخوان تا بشنوم؛ آنگاه اجازه روایت بدهم.
گفتم: بر خودم از پیشامدهاى زمان خاطر جمع نیستم، حالا کتاب‌ها را دادید؛ اجازه روایت نیز بدهید.
حسن بن وشا گفت: عجب! اگر من می‌دانستم که حدیث اینگونه مشترى و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم، من در این مسجد کوفه ۹۰۰ (نهصد) شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند: جعفربن محمد به من چنین حدیث کرد: «لو علمت ان هذا الحدیث یکون له هذا الطلب لاستکثرت منه فانى ادرکت فى هذا المسجد تسع مأة شیخ کل یقول حدثنى جعفربن محمد.»
این همان سخن است که مرحوم نجاشى در حالات حسن بن على بن زیاد وشا تحت شماره (۸۰) در رجال خود نقل کرده و واقعاً انسان از این قضیه در حیرت می‌افتد که یک نفر ۹۰۰ راوى را در طول مدت در یک مسجد ببیند که همه می‌گفتند: «حدثنى جعفربن محمد(علیه السلام)» عالم معروف ابوالعباس احمدبن عقده متوفاى ۳۳۳ هجرى که زیدى مذهب بود و کتابى نوشته به نام «اسماء الرجال الذین رووا عن الصادق (علیه السلام)» یعنى نام‌هاى آنان که از امام صادق علیه السلام حدیث روایت کرده‌اند و در آن کتاب نام چهار هزار نفر را نقل کرده که همه از آن حضرت حدیث نقل کرده‌اند، متأسفانه این کتاب مانند کتاب‌هاى دیگر از بین رفته فقط بزرگان از آن یاد کرده‌اند.
علامه حلّى در قسم دوم رجال خود در باب چهارم فصل همزه در شرح حال ابن عقده گوید: «از جمله کتاب‌هاى او کتاب نام‌هاى راویانى است که از امام صادق علیه السلام حدیث نقل کرده‌اند و در آن نام چهار هزار نفر را نقل کرده و هر حدیث را که از آن حضرت نقل کرده‌اند آورده است.
مرحوم سیدمحسن امین صاحب اعیان الشیعه در کتاب (سیرالائمه، ج۴، ص ۳۴) نقل کرده: حافظ بن عقده زیدى در کتاب رجال خود نام چهار هزار راوى موثق و کتاب‌هاى آنها را ذکر کرده که همه از جعفر بن محمد(علیه السلام) نقل حدیث کرده‌اند.
مرحوم شیخ طوسى در مقدمه رجال شیخ به کتاب ابن عقده اشاره کرده و فرموده: ابن عقده درباره رجال امام صادق علیه السلام آنچه توان داشته به کار برده است و مرحوم محدث قمى در الکنى والالقاب، ج ۱، ص ۳۵۸ در شرح حال ابن عقده از مرحوم شیخ طوسى چنین نقل می‌کند: «له کتب… منها اسماء الرجال الذین رووا عن الصادق (علیه السلام) اربعه الاف رجل أخرج فیه لکل رجل الحدیث الذى رواه، مات بالکوفه سنة ۳۳۳ انتهى»؛ یعنى از جمله کتاب‌هاى ابن عقده، کتاب نام‌هاى راویان امام صادق علیه السلام است که چهار هزار نفر بودند و حدیث هر یک را در آن کتاب آورده است و ابن عقده در سال ۳۳۳ هجرى در کوفه از دنیا رفته است.
گفتیم متأسفانه این کتاب مانند «مدینة العلم» مرحوم صدوق از بین رفته است و مرحوم شیخ طوسى در رجال خویش در باب کسانى که از امام صادق علیه السلام نقل حدیث کرده‌اند نام سه هزار و دویست و چهار (۳۲۰۴) نفر را ذکر کرده است ولى ابن عقده آنها را به چهار هزار نفر رسانده است.
مرحوم محقق حلى در مقدمه کتاب «معتبر» ص ۲۶ فرموده: « از جعفر بن محمد (علیه السلام) علوم چنان گسترش پیدا کرد که عقول به حیرت می‌افتد، حتى گروهى درباره او غلو کرده؛ نسبت الوهیت به او دادند «نعوذبالله» و حدود چهار هزار نفر از آن حضرت حدیث روایت کرده‌اند و عده زیادى از فقهاء بزرگوار را او تربیت فرموده است. امثال:
۱ـ زراره بن اعین
۲ـ بکیر بن اعین
۳ـ حمران بن اعین
۴ـ جمیل بن دراج
۵ـ برید بن معاویه
۶ـ هشام بن حکم
۷ـ هشام بن سالم
۸ـ ابى بصیر
۹ـ عبیدالله جلبى
۱۰ـ محمد جلبى
۱۱ـ عمران جلبى
۱۲ـ عبدالله بن سنان
۱۳ـ ابوالصباح کنانى و دیگر فقهاء که همه تربیت شده آن حضرت بودند.
برای دانلود کلیک کنید
برچسب ها:
السلام,
امام,
صادق,
علیه,
نقش
نوشته: admin
تاریخ: ۱۰ بهمن ۱۳۹۰
